جوامع احکام النجوم بیهقی

جوامع احکام النجوم بیهقی

 

تحقیق جوامع احکام النجوم بیهقی

بيهقى اين كتاب را درعين انكار احكام نجوم نوشته است. او بيشتر قايل به برهان ومنطق است ‏و به استعدادات و امكانات نيز نظر دارد. به همين علّت او به احكاميان دو توصيه مى‏كند : يكى هرچه درباره آينده گويند برطريق امكان گويند و ديگرى ادعايى نكنند كه اسباب را به ‏تفصيل مى‏دانند . او علّت آن را چنين توضيح مى دهد: « وصيت من درين باب آنست كه درمستقبِل بر طريقِ امكان گويد هرچه ازين احكام گويد دعوى دانستنِ اسباب به ‏تفصيل نكند چه در ممكناتِ مستقبِلْ صدق و كذب متعيّن نشود …. و بدين امكان آن وقت حُكْم كند كه زيادت از يك دليل و امارات بيند و جَزْم آن بَود كه تا سه امارتْ او را حاصل نشود هم برين گونه ممكن در مستقبِل حكم نبايد كرد و به امكان قريب و كارها باشد كه آن را به استعداد حاجت افتد. مثلا” حكم فرزند آن وقت ممكن بوَد كه مردْ جوان و تن درست بوَد و متأهل … پس در امثالِ اين احكام از استعداد و اوتادْ غافل نبايد بوَد و وقتى كه احكام كند نگاه دارد منجّم تا در آن وقت عُطارد منحوس نبوَد و مريخ در طالع و اوتاد آن وقت نبوَد و قَمَر در بيوت مريخ نبوَد كه اگر چنين بوَد فاحش خطاها اُفتد.»

در اين مورد مؤلّف مشاهده خود را بيان كرده است ‏و در فصل اوّل مى‏گويد : « از عجايبى كه من درين باب ديدم اسبى از آنِ اميرى كُره‏اى آورد ارتفاعِ آن وقت بگرفتند و به دست منجّمى صورت دادند و گفتند امير را پسرى آمده است و اين ارتفاعِ وقتِ ولادت است و آن منجم بى‏چاره عمرها در آن صرف كرد تا آنچه دانست از اعمال و احكام در آن طالع به جاى آورد آن ضحكه‏اى گشت پس ازين معنى غافل بوَد.»از فوايد جامعه شناختى اين ‏كتاب يكى آن است كه در پرده و پوششِ احكام نجوم سخنانى مطرح شده است ‏كه در شناختِ بافت جامعه و برخورد و رويّه‏هاى اجتماعى ايرانِ قرنِ ششمِ هجرى بسيار كمك مى‏كند. مسلّم است وقتى منجمى احكام نجوم را صادر مى‏كرد در نظر داشت كه احكام او بايد با بافت جامعه وقت مطابقتى داشته باشند.

مؤلّف به برخى نام‏هاى مشترك زنان و مردان كه در ايران زمين رايج بوده است اشارات جالبى دارد. او مى‏گويد : « نامِ مردى بوَد بر زنى نهاده ‏يا نام زنى بر مردى نهاده ‏چنانك اندر عراق مردان را «عزيزى» نام كنند و اين در خراسانْ خاص بنامِ زنان است و بعضى‏ كنيزكان را «قـُـتـلـُـغ» مى‏خوانند و مردان را همين برجمله نامى بوَد كه مردان را و زنان را بشايد» .

فهرست مطالب

جوامع احکام النجوم بیهقی کتابی مهم در احکام نجوم و جامعه شناسی ایران      ۱

فصل‏هاى كتاب      ۵

توصيه مؤلّف        ۶

صنايع و حِرَف عصر مؤلّف  ۸

نام‏گذارى مردان و زنان در عراق و خراسان       ۱۷

انواع مرگِ فـِـجـا    ۱۷

رويّه‏ها و فسادهاى اجتماعى   ۱۸

اصطلاحات زبان    ۱۸